fbpx
otyłość Żaneta Mikołajczyk

Psychologiczne przyczyny nadwagi i otyłości

Nadwaga i otyłość nie są wyłącznie sprawą pożywienia, wagi czy wymiarów ciała, lecz są nierozerwalnie związane z czynnikami natury psychologicznej.
Z reguły u podłoża nadwagi i otyłości leżą:

  • problemy emocjonalne,
  • stres,
  • negatywny obraz siebie,
  • niskie poczucie własnej wartości,
  • potrzeba określenia własnej tożsamości – to zwłaszcza u młodzieży.

Przyjrzyjmy się temu, jak widzi to psychologia różnych nurtów.

Nadwaga i otyłość – przyczyny wg różnych koncepcji psychologii

Koncepcja psychodynamiczna
Podaje, że negatywne wydarzenie życiowe, jak np. odrzucenie emocjonalne dziecka przez matkę czy zaburzone relacje z rodzicami mogą powodować nadmierne jedzenie.
Koncepcja ta zwraca również uwagę, że narzucanie dziecku przez matkę jej własnych potrzeb i ignorowanie potrzeb dziecka co np. przejawia się w jego karmieniu według sztywno ustalonych godzin, a nie wtedy, kiedy jest głodne, może przyczynić się do zakłócenia spostrzegania własnego ciała, potrzeb i emocji.

Koncepcja psychoanalityczna
Wśród przyczyn nadmiernej masy ciała uwzględnia się słabsze ego, silny konflikt w fazie edypalnej i przemieszczenie tego konfliktu w obręb ciała. Brak oparcia w matce przy zagrażającym lub słabym ojcu lub pragnienie zatrzymania tendencji rozwojowych.

Model psychosomatyczny
Zakłada wpływ psychiki na rozwój chorób. Otyłość jest traktowana jako nieprawidłowe funkcjonowanie zasobów psychicznych jednostki i strategii radzenia sobie z trudnościami. Np fałszywy głód, który stanowi wyuczoną reakcję na stres. Osoba postrzegająca zagrożenie myli niebezpieczeństwo z głodem.
W nurcie tym zwraca się również uwagę na wewnątrzrodzinne uwarunkowanie otyłości. Rodzina ta charakteryzuje się silnymi granicami zewnętrznymi tzn. jest nastawiona na dbałość o zewnętrzną, fasadową stronę życia rodzinnego. Charakteryzuje ją niechęć do zmian, zwłaszcza, jeżeli tej zmianie miałoby towarzyszyć ujawnienie uczuć negatywnych.

Podejście behawiorystyczne
Behawioryści zwracają uwagę na brak równowagi między ilością przyjmowanego pokarmu, a aktywnością, niewłaściwe kształtowanie nawyków żywieniowych w wyniku działania środowiska. Te niewłaściwe zachowania jedzeniowe przejawiają się między innymi brakiem ustalonych pór posiłków, przyzwyczajeniem do dań wysoko kalorycznych, a także sięganiem po jedzenie w sytuacjach stresu, obniżonego nastroju czy złego samopoczucia.

Podejście poznawcze czy poznawczo-behawioralne
Przypisuje roli myślenia, przekonań czy wyobrażeń w zachowaniach związanych ze zdrowiem.

Jakie mechanizmy prowadzą do nadwagi i otyłości

  • Spożywanie pokarmów przybiera w niektórych sytuacjach charakter automatyczny, np. przejadamy się podczas oglądania telewizji, czytania czy przebywania w towarzystwie. W grupie redukujemy samoświadomość i z reguły zjadamy więcej, nie kontrolując tego lub nie uważając na sygnały nasycenia.
  • Spożywanie alkoholu również prowadzi do odhamowania i uśpienia samoświadomości związanej z jedzeniem. Jeżeli ktoś sądzi, że jest obserwowany podczas jedzenia, to wtedy zjada mniej. 44 procent osób z bulimią pije alkohol przed napadem żarłoczności.
  • Ograniczonej kontroli nad ilością spożywanych pokarmów sprzyjają bodźce związane z jedzeniem, takie jak widok czy zapach pokarmów. Zjadamy więcej kanapek, kiedy znajdują się na stole niż kiedy trzeba po nie sięgnąć do lodówki lub dopiero przygotować. Albo częściej zamawiamy deser, kiedy jest on nam pokazywany. Oświetlenie również ma wpływ na ilość zjadanego pożywienia u osób, które borykają się z problemem nadwagi.
  • Ograniczonej samokontroli może sprzyjać zmęczenie. U wielu ludzi skłonność do przejadania się zmniejsza się pod koniec dnia, kiedy są zmęczeni lub ich możliwości radzenia sobie są wyczerpane.
  • Przyczyną nadmiernego jedzenia mogą być przekonania i oczekiwania dotyczącego świata zewnętrznego jak i własnej osoby oraz posiadane zasoby osobiste do radzenia sobie z trudnościami.
  • Do przekonań, które zwiększają ryzyko nadmiernego jedzenia można zaliczyć negatywny obraz siebie, niskie poczucie własnej wartości czy skuteczności, pesymizm, zewnętrzne umiejscowienie kontroli, irracjonalne przekonania dotyczące własnej osoby a zwłaszcza wyglądu, skłonność do uogólnień. Niepomyślne zakończenie jednej sprawy traktowane są jako zapowiedź totalnej klęski. Innymi słowy wyolbrzymianie swoich niepowodzeń i niedocenianie swoich mocnych punktów prowadzi do obniżenia poczucia własnej wartości, braku pewności siebie, niezadowolenia z siebie i poczucia winy. To z kolei skłania jednostkę do szukania ukojenia tam, gdzie zawsze może je znaleźć, czyli w lodówce. Niestety po takim chwilowym ukojeniu u wielu osób pojawia się poczucie winy. Tak zamyka się błędne koło.
  • Inne powszechnie panujące przekonania, które sprzyjają przejadaniu to przekonanie, że:
    • jedzenie to miłość i najlepszym sposobem okazania uczuć jest przekarmianie,
    • jedzenie to wyraz odpowiedzialności – nakazuje zjeść wszystko, co znajduje się na talerzu,
    • jedzenie to nagroda, oznacza, że najlepszym sposobem nagradzania tych, których się lubi, w tym także siebie, jest przygotowanie jedzenia.
  • Jedzenie może pełnić również funkcję łagodzenia przykrych stanów emocjonalnych i poczucia osamotnienia. Ogólnie emocje wywołują głód. Takie emocje jak lęk, strach, rozczarowanie, złość lub żal, a czasem nawet paradoksalnie radość powodują, że niektóre osoby sięgają do lodówki. Jedzenie staje się dla nich lekarstwem na wszystkie problemy.
  • Objadanie się może być również traktowane jako wynik niespecyficznych napięć, związanej z wystąpieniem choroby somatycznej, można objadać się również przed strachem bycia głodnym. Napięcie emocjonalne zwiększa skłonności do sięgania po jedzenie. Lęk zwiększa ilość spożywanych pokarmów natomiast strach nie. Różnicę między lękiem a strachem przybliżę w kolejnych artykułach
  • Częstą przyczyną jedzenia jest nuda. Gryzienie, przeżuwanie i połykanie pozwalają zagłuszyć przykre doznania i przynajmniej na chwilę odpędzić niewygodne myśli. Jedzenie może służyć do podporządkowania siebie czy karania siebie. Może wyrażać chęć zwrócenia uwagi na siebie, potrzebę troski i nagradzania siebie, usprawiedliwienia życiowej porażki czy testowania miłości.
  • Silne emocje odbierane są czasem jako sygnały odczucia głodu. Niektóre potrawy kojarzą się nam czasem z opieką. Nieraz już sam zapach czy widok jedzenia kojarzy sią z miłością, bezpieczeństwem z okresu dzieciństwa. Jedzenie może przywołać miłe wspomnienia zarówno ludzi, jak i miejsc i zdarzeń.
  • U podstaw przejadania się może leżeć poczucie krzywdy, odrzucenia emocjonalnego. Chęć ucieczki i izolacji od świata zewnętrznego na skutek traumatycznych wydarzeń w dzieciństwie. Nadmierne jedzenie zapewnia wtedy poczucie bezpieczeństwa i trzyma innych na dystans.

Destrukcyjne objadanie się pod wpływem emocji

Objadanie się może mieć cechy autodestrukcji. Przejadanie się pod wpływem emocji jest aktem wyboru jedzenia jako środka uspokajającego, przywracającego emocjonalną równowagę, poprawiającego nastrój. W chwilach znudzenia czy odrętwienia jedzenia chwilowo ożywia i poprawia nastrój.
Nie ma nic złego w sporadycznym uspokajaniu się poprzez zjedzenie czegoś smacznego, ale niebezpieczne jest, gdy staje się stałym i niekontrolowanym zwyczajem, najczęściej prowadzącym do otyłości. Niebezpieczne jest wtedy, gdy stanowi drogę do rozwiązywania problemów.
Więcej o tym w artykule o zajadaniu stresu.

Czytaj więcej:

Leave a Comment

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *