Zdrowa rodzina zabezpiecza przetrwania i rozwój, zaspokaja potrzeby emocjonalne swoich członków, umożliwia znalezienie równowagi między autonomią i zależnością, kształtuje oczekiwania, wartości i postawy, uczy zachowań społecznych, zapewnia rozwój i wzrastanie każdego członka (z rodzicami włącznie), jest miejscem, gdzie rozwija się poczucie własnego JA.
W zdrowej funkcjonalnej rodzinie obowiązuje pięć wolności:
- Wolność do postrzegania i słyszenia tego, co jest obecne tu i teraz, a nie tego co było a nie być powinno.
- Wolność do myślenia tego co się myśli, a nie tego co powinno się myśleć.
- Wolność do czucia tego, co się czuje, a nie tego, co powinno się czuć.
- Wolność do pragnienia i wybierania tego, czego się chce, a nie tego, czego powinno się chcieć.
- Wolność do wyobrażenia sobie swojej własnej samorealizacji, a nie grania sztywnej roli, czy ciągłego troszczenia się o bezpieczeństwo.
Czym zatem są dysfunkcje w rodzinie i kiedy o nich mówić? – Rodzina dysfunkcjonalna
Rodzina dysfunkcjonalna to taka w której nie jest możliwy stały i indywidualny rozwój jej członków, która zamknięta jest na kontakty z otoczeniem, w relacjach brakuje szczerości i wzajemności, a role i normy nie są wyraźnie zaakceptowane przez poszczególnych jej członków. Dzieci w takich rodzinach uczą się ukrywania problemów, ukrywania swoich emocji, nie potrafią się bawić jak ich rówieśnicy. W rodzinach takich obowiązują szkodliwe zasady:
- Zasada nie mów nakazuje zachowanie milczenia na temat tego, co dzieje się w rodzinie.
- Zasada nie ufaj nakazuje, aby nie ufać zarówno członkom własnej rodziny, jak i obcym, bowiem ufność, może narazić na doznanie krzywdy (konsekwencją jest brak poczucia bezpieczeństwa).
- Zasada nie odczuwaj, nakazuje, aby nie zagłębiać się we własne emocje (trzeba być twardym).
Te zasady są konsekwencją przykrych dziecięcych doświadczeń. Po co opowiadać o doznawanych przykrościach, jeżeli one w domu dominują, a na dodatek nie można nimi pochwalić przed rówieśnikami. Jak można zaufać komukolwiek, jeżeli nie ufa się najbliższym, bo czymś normalnym w domu jest niedotrzymywanie obietnic, a przyszłość jest nieprzewidywalna. Po co odczuwać, kiedy większość energii dziecka wykorzystywana jest na tłumienie takich uczuć jak żal, wstyd, strach, złość czy nienawiść. Wstyd za zachowania rodzica skłania dziecko do izolowania się od rówieśników, którzy w tym czasie nawiązują i utrwalają przyjaźnie. To z kolei odbija się na dalszym funkcjonowaniu społecznym dziecka a później dorosłej osoby.
Dysfunkcjonalność w rodzinie nie pojawia się nagle. Poniżej przedstawię stadia rozwoju tego procesu. Posłużę się przykładem rodziny z problemem alkoholowym. Jednak fazy te można odnieść również do innych problemów powodujących dysfunkcję rodziny (perfekcjonizm, natręctwa, wybuchy agresji, itd.)
W okresie początkowym – Rodzina dysfunkcjonalna
Rodzina, podobnie jak i alkoholik, zaprzecza istnieniu problemu. Nikt wówczas nie myśli o szukaniu jakiejkolwiek pomocy. Destrukcyjne zachowania są tolerowane, a członkowie rodziny solidarnie chronią go, przed ponoszeniem konsekwencji picia. Następny etap to etap próby pozbycia się problemu. Rodzina organizuje samoobronę przed innymi, który zwracają uwagę na problem. Ogranicza kontakty z otoczeniem i chroni swój wewnętrzny wizerunek, mimo narastających nieporozumień, konfliktów i awantur. Kolejny etap to faza chaosu. Wiąże się ona z utartą nadziei na rozwiązanie problemu i poddaniem się biegowi zdarzeń.
U dzieci występują coraz częściej zaburzenia emocjonalne. Niepijący małżonek przejmuje odpowiedzialność za całość rodziny i kryje pijącego. Ta sytuacja bywa powodem podejmowania prób leczenia, szukania kontaktu ze specjalistą. Ten etap wiąże się również z podejmowaniem prób o separacji. Często dopiero te wydarzenia skłaniają alkoholika do podjęcia decyzji o zaprzestaniu picia i wówczas może rozpocząć się faza powrotu rodziny do zdrowia (tak w uproszczeniu).
Faza powrotu rodziny do zdrowia
Jeżeli alkoholik nadal pije, energia rodziny koncentruje się głównie na próbach wpłynięcia na zachowania alkoholika i na przeciwdziałania jego destrukcyjnym zachowaniom. Przez co zaniedbywane są inne sfery życia rodzinnego. Taki sposób funkcjonowania rodziny jest charakterystyczny dla zjawiska zwanego współuzależnieniem, o którym pisałam szerzej w artykule: https://zanetamikolajczyk.com/wspoluzaleznienie/. Dlatego w tym artykule wypiszę tylko niektóre zachowania osoby współuzależnionej:
- Poddanie się rytmowi picia alkoholika
- Przejmowanie za niego odpowiedzialności
- Obsesyjne kontrolowanie go
- Pomaganie i nadmierne opiekowanie się nim
- Wysoka tolerancja na szkodliwe zachowania partnera, z jednoczesnym występowaniem poczucia winy i poczucia małej wartości oraz zaniedbywaniem samego siebie
- Częste zaprzeczanie faktom i stosowanie zasady że rodzinnych brudów nie bierze się na zewnątrz
Współuzależnienie w alkoholizmie określane jest często jako koalkoholizm. Co robić zatem żeby nie pomagać w piciu czy nie uczestniczyć w destrukcji znajdziecie w artykule tutaj link do artykułu co robić żeby nie pomagać w piciu